Ο Πάρκερ Μπιλάλ, ψευδώνυμο του Τζαμάλ Μαχτζούμπ, είναι Αγγλοσουδανός συγγραφέας γεννημένος το 1960 στο Λονδίνο. Έχει γράψει πολλά μυθιστορήματα που έχουν λάβει διθυραμβικές κριτικές και έχουν μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες. Σπούδασε γεωλογία στο Πανεπιστήμιο του Σέφιλντ (ένας λάθος αρχικός προσανατολισμός, όπως έχει πει ο ίδιος) και έχει ζήσει κατά διαστήματα στο Ηνωμένο Βασίλειο, το Σουδάν, το Κάιρο, τη Δανία και τη Βαρκελώνη, πριν εγκατασταθεί στο Άμστερνταμ. Μιλά έξι γλώσσες. Μεταφράστηκε τώρα στα ελληνικά πρώτη φορά. Tο μυθιστόρημά του Σκοτεινοί δρόμοι του Καΐρου, που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Στερέωμα, σε μετάφραση Χίλντας Παπαδημητρίου, μας έδωσε την αφορμή για την ακόλουθη συνέντευξη.

Συνέβησαν τόσο πολλά τη δεκαετία που άρχισε με την 11η Σεπτεμβρίου και τελείωσε με την Αραβική Άνοιξη, ώστε συνειδητοποίησα ότι μια τέτοια σειρά μυθιστορημάτων παρείχε την ευκαιρία να μιλήσω για πολλά θέματα. Ο «πόλεμος εναντίον της τρομοκρατίας» και η εισβολή στο Ιράκ είχαν τεράστιο αντίκτυπο στην περιοχή – πολιτικά, οικονομικά και πολιτισμικά. Άλλαξαν συνολικά τον κόσμο, και ταυτόχρονα μεταμόρφωσαν τη σχέση μεταξύ Ανατολής και Δύσης. Το παρόν αδιάκοπα σαρώνει το παρελθόν, σβήνει τη μνήμη μας. Θέλησα να ανατρέξω στο παρελθόν και να επανεξετάσω την εποχή, τοποθετώντας κάθε μυθιστόρημα σε διαφορετική χρονιά. Η Αραβική Άνοιξη είναι απλώς η λογική κατάληξη αυτού του τόξου και ως εκ τούτου και της εξαλογίας. Οπότε έχω να γράψω άλλα τέσσερα μυθιστορήματα.

Η προσωπική ιστορία του Μακάνα προσφέρει ένα σημαντικό συναισθηματικό υπόβαθρο στον χαρακτήρα. Ο τρόπος με τον οποίο έφτασε στο Κάιρο μας πληροφορεί για όσα συνέβησαν στην πατρίδα του, το Σουδάν, μια χώρα για την οποία ο περισσότερος κόσμος δεν γνωρίζει πολλά. Εκείνη την εποχή, πολλοί Σουδανέζοι προσπαθούσαν να χτίσουν μια καινούργια ζωή στην εξορία, ανάμεσά τους και οι γονείς μου. Ο Μακάνα επωφελείται από το γεγονός ότι δεν είναι συνδεδεμένος με τις δυνάμεις ασφαλείας της Αιγύπτου που προκαλούν δυσπιστία και φόβο, αλλά η δύναμή του οφείλεται στο ότι είναι ένας πρόσφυγας, ένας επιζήσας. Γνωρίζει τι σημαίνει απώλεια και αυτό τον καθιστά ικανό να καταλάβει τους ανθρώπους με τους οποίους έρχεται σε επαφή. Του προσδίδει ενσυναίσθηση και ταυτόχρονα διορατικότητα όσον αφορά τις απονενοημένες πράξεις στις οποίες είναι πιθανόν να καταφύγουν οι άνθρωποι που έχουν πονέσει και υποφέρει.

Δεν είμαι λάτρης του ποδοσφαίρου, αλλά με ενδιαφέρει ο τρόπος με τον οποίο το παιχνίδι υπερβαίνει τις κοινωνικές και ταξικές διαφορές. Το ποδόσφαιρο είναι μια από τις λίγες διεξόδους που προσφέρονται σ’ ένα παιδί για να ξεφύγει από τη φτώχεια. Τα τεράστια ποσά που διακινούνται, μέσω χορηγιών και διαφήμισης, το συνδέουν επίσης με οικονομικά σκάνδαλα και πολιτική διαφθορά – και όχι μόνο στην Αίγυπτο. Με πολλούς τρόπους, η απογοήτευση από την πολιτική που βλέπουμε στην Αίγυπτο αντανακλά την κατάσταση που επικρατεί στην Ευρώπη.

Πιστεύω ότι όλα τα καλά αστυνομικά μυθιστορήματα υπερβαίνουν το απλό ερώτημα ποιος σκότωσε ποιον. Το βλέπουμε στο έργο ενός συγγραφέα όπως ο Χένινγκ Μανκέλ, ο οποίος θεωρεί ότι το έγκλημα συνδέεται με τις αποτυχίες της κοινωνίας του κράτους πρόνοιας στη χώρα του, τη Σουηδία. Σήμερα βλέπουμε πολιτικούς που δεν παίρνουν την ευθύνη για τις πράξεις τους. Η διαφθορά ξεκινάει από πάνω και κατεβαίνει προς τα κάτω. Ό,τι αρχίζει στα υψηλότερα επίπεδα της κυβέρνησης καταλήγει στον δρόμο. Η πολιτική αποτυχία είναι αυτή που προκαλεί σε μεγάλο βαθμό την κοινωνική δυσφορία. Και αυτό που προκύπτει είναι είτε εγκληματική συμπεριφορά, είτε ριζοσπαστικοποίηση. Μια κοινωνία που δεν έχει ισορροπία είναι ασταθής. Χωρίς πραγματική αναμόρφωση δεν θα υπάρξει ποτέ σταθερότητα και ευημερία.

Το Κάιρο με γοήτευσε γι’ αυτούς ακριβώς τους λόγους. Είναι αχανές, χαώδες και συγκλονιστικό. Είναι μια χώρα θαυμάτων που περιλαμβάνει όσα εκπληκτικά αλλά και καταστροφικά συνεπάγεται η παρουσία του ανθρώπου σ’ αυτόν τον πλανήτη. Είναι ανάγκη να κατανοήσουμε τις συνέπειες που έχουν μέρη όπως αυτά, η εξάπλωση των μεγαλουπόλεων σε όλον τον κόσμο, τεράστιων πόλεων που αναπτύσσονται η μία μέσα στην άλλη. Η φύση δεν μπορεί να αντέξει αυτή την ανάπτυξη, παρ’ όλ’ αυτά είμαστε ανήμποροι να τη σταματήσουμε. Αυτή είναι η γοητεία αυτών των τόπων, το ότι περιέχουν τη συλλογική μοίρα της ανθρωπότητας, για το καλύτερο ή για το χειρότερο.

Μπορούμε να πούμε ότι το έγκλημα απλώς λειτουργεί στο απώτατο άκρο της καπιταλιστικής κλίμακας. Εκμεταλλεύεται τις αδυναμίες των αγορών και μεταφέρει εμπορεύματα από το ένα μέρος του κόσμου στο άλλο αποσκοπώντας στο κέρδος, είτε πρόκειται για εμπόριο ναρκωτικών είτε για διακίνηση ανθρώπων. Τον δέκατο έβδομο αιώνα εκατομμύρια άνθρωποι μεταφέρθηκαν από την Αφρική για να καλλιεργήσουν ζαχαροκάλαμο και βαμβάκι που προορίζονταν για τις αγορές της Ευρώπης. Η δουλεία δεν θεωρούνταν έγκλημα εκείνη την εποχή. Σήμερα, οι εγκληματίες ταξιδεύουν ανά τον κόσμο σαν κανονικοί επιχειρηματίες. Επωφελούνται από τις αδυναμίες του συστήματος. Ένας από τους πλέον καταζητούμενους εγκληματίες στις Κάτω Χώρες συνελήφθη πρόσφατα στο Ντουμπάι και η Δυτική Αφρική προσπαθεί τελευταία να διαχειριστεί μια επιδημία ναρκεμπορίου, που οφείλεται στην κοκαΐνη, η οποία αποστέλλεται μέσω Σαχάρας από τη Νότια Αμερική στην Ευρώπη. Ο κόσμος γίνεται μικρότερος και το έγκλημα επωφελείται απ’ αυτό.

Δεν βλέπω τη Μεσόγειο ως σύνορο, ως φραγμό. Ιστορικά, ο Βορράς και ο Νότος, η Ανατολή και η Δύση ενώνονταν μέσω της θάλασσας. Η θάλασσα ήταν κυριολεκτικά το κέντρο του κόσμου. Είτε μιλάμε για Έλληνες, Φοίνικες, Καταλανούς, είτε για πειρατές της Μπαρμπαριάς, οι άνθρωποι της Μεσογείου συνδέονταν μέσω του εμπορίου και, πότε πότε, μέσω του πολέμου. Βλέπω αρκετές διαφορές μεταξύ Βορρά και Νότου, αλλά και πολλά κοινά σημεία, στην κουλτούρα και στο φαγητό, για παράδειγμα. Νομίζω ότι αισθάνομαι περισσότερες συγγένειες με συγγραφείς όπως ο Μονταλμπάν, ο Καμιλιέρι ή ο Πέτρος Μάρκαρης, απ’ ό,τι με Σκανδιναβούς συγγραφείς, αλλά γενικά απορρίπτω οποιαδήποτε προσπάθεια κατηγοριοποίησής μου.