Βαθιά ενταγμένος στο πεδίο της γεωγραφίας, ο Μισέλ Μπρουνό ξεκίνησε την έρευνά του στα μέσα της δεκαετίας του ’60 στο Πανεπιστήμιο του Τσιάνγκ Μάι στα βόρεια της Ταϊλάνδης και το 1977 υποστήριξε τη διδακτορική του διατριβή στο Πανεπιστήμιο της Σορβόνης στο Παρίσι, με τον τίτλο «Έρευνες για την οργάνωση του χώρου στη βόρεια Ταϊλάνδη».

Για σαράντα χρόνια (1965-2005) επέκτεινε την έρευνά του σε άλλες χώρες της νοτιοανατολικής Ασίας και σε διαφορετικές κλίμακες. Συνεπιμελήθηκε με τον Christian Taillard τον τόμο Νοτιοανατολική Ασία της σειράς «Παγκόσμια Γεωγραφία» (Belin-Reclus). Έχει επίσης γράψει άρθρα για το γεωπολιτικό λεξικό Flammarion (1993 και 1995) και το Λεξικό των Κρατών Ηπειρωτικής Νοτιοανατολικής Ασίας (1998). Επίσης, επιμελήθηκε το κεφάλαιο του βιβλίου-άτλαντα «Asies Nouvelles» (Belin, 2002). Ομότιμος διευθυντής της έρευνας στο CNRS, ο Μισέλ Μπρουνό ανήκει στην Επιστημονική Ένωση του Πανεπιστημίου του Μπορντό («Europe, Europeanity, Europeanization»).

Έλαβε το βραβείο René Pierre Louis Bessière από τη Γεωγραφική Εταιρεία (Παρίσι) για το βιβλίο του Από τη Μικρά Ασία στην Τουρκία: Μειονότητες – Εθνοτική-Εθνική Ομογενοποίηση – Διασπορά (CNRS, 2015), το οποίο κυκλοφορεί στη χώρα μας από τις Εκδόσεις Κυριακίδη (μτφρ. Δέσποινα Α.Σ. Κολτσίδα, 2019) και μας έδωσε την αφορμή για τη συνέντευξη που ακολουθεί.

Το πάθος μου για την Ελλάδα και τον ελληνισμό χρονολογείται από τη στιγμή που άρχισα να μαθαίνω αρχαία ελληνικά στο σχολείο, σε ηλικία 13 ετών, στο Παρίσι.

Τα πρώτα νεοελληνικά βιβλία που διάβασα είναι ο Αλέξης Ζορμπάς και Ο Χριστός ξανασταυρώνεται του Νίκου Καζαντζάκη σε γαλλική μετάφραση.

Είχα την ιδέα να γράψω το βιβλίο αυτό, που εκδόθηκε το 2015 από τις Εκδόσεις του Εθνικού Κέντρου Επιστημονικής Έρευνας, έχοντας κάνει έρευνες για την ελληνική Διασπορά και τους Έλληνες του Πόντου από τη δεκαετία του 1990. Ήθελα να μάθω πώς η Μικρά Ασία, κατά τη μακρά ιστορική της πορεία, αρχικά εξελληνίστηκε και έπειτα εκτουρκίστηκε. Γιατί υπήρχαν πολλοί Έλληνες μέχρι το 1923 και όχι αργότερα; Ποια ήταν η διαφορά μεταξύ των Ελλήνων που κατάγονταν από τον Πόντο, την Καππαδοκία, τη δυτική Μικρά Ασία (Ιωνία, Βιθυνία, Λυκαονία κ.τ.λ.) και την Ανατολική Θράκη και πώς διατήρησαν μια ιδιαίτερη ταυτότητα ως πρόσφυγες;

Οι Έλληνες, Αρμένιοι, Εβραίοι, Τούρκοι και κάποιες άλλες εθνικές ομάδες έζησαν δίπλα δίπλα σχετικά αρμονικά μέσα στο πλαίσιο πολυεθνικών αυτοκρατοριών (κυρίως της Βυζαντινής και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας). Η εμφάνιση του μοντέλου του εθνικά ομοιογενούς κράτους, που γεννήθηκε στη Δυτική Ευρώπη, και η εξάπλωσή του στα Βαλκάνια, που προκάλεσε εθνικισμούς και εθνικές εκκαθαρίσεις, έθεσαν υπό αμφισβήτηση αυτή τη συνύπαρξη. Οι Βαλκανικοί Πόλεμοι (1912-1913) και έπειτα ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος είχαν, μεταξύ άλλων, ως συνέπεια να ευνοηθεί η λεγόμενη «δημογραφική ή εθνική μηχανική» πολιτική, που εφαρμόστηκε από τους Νεότουρκους του κομιτάτου Ένωση και Πρόοδος και συνεχίστηκε από τους Κεμαλιστές• αυτή οδήγησε στη γενοκτονία των Αρμενίων, των Ελλήνων του Πόντου και την εθνική εκκαθάριση όλων των Ελλήνων Οθωμανών, των Ασσυρίων-Χαλδαίων κ.ά. Το μεγαλύτερο μέρος, αν όχι το σύνολο, των χριστιανικών μειονοτήτων σφαγιάστηκε, εκριζώθηκε, εκτοπίστηκε ή ανταλλάχθηκε οριστικά (Συνθήκη της Λωζάνης, 1923) εκτός Μικράς Ασίας.

Πρόκειται σαφώς για ένα σοκ, ειδικά σχετικά με την υποχρεωτική ανταλλαγή των χριστιανικών και μουσουλμανικών πληθυσμών το 1923, που ένιωσα συνοδεύοντας τους πρόσφυγες και τους απογόνους τους στα προσκυνηματικά ταξίδια που οργανώνονταν κάθε χρόνο μεταξύ Ελλάδας και Πόντου στην Τουρκία. Πραγματοποίησα τρία τέτοια ταξίδια πηγαίνοντας κυρίως μέχρι το Καρς. Πήγα μόνο μία φορά στην Τραπεζούντα με αεροπλάνο για να γνωρίσω καλύτερα τους ελληνόφωνους μουσουλμάνους της Τόνιας και των Σουρμένων.

Οι πρόσφυγες συχνά δεν γίνονταν αποδεκτοί από τους αυτόχθονες στην Ελλάδα, διότι εγκαθίσταντο από το Ελληνικό Κράτος σε σπίτια και γη που ανήκαν στους μουσουλμάνους και που εποφθαλμιούσαν αυτοί οι ντόπιοι πληθυσμοί. Από την άλλη πλευρά, υπήρχαν μεταξύ των προσφύγων τουρκόφωνοι και ποντιόφωνοι που δεν μιλούσαν την ίδια γλώσσα με αυτούς και είχαν δυσκολία επικοινωνίας. Αντιμετωπίζονταν ως «τουρκόσποροι».

Τα σημεία διασύνδεσης της Τουρκίας με τους γείτονές της δείχνουν τον πολύ τεχνητό και πρόσφατο χαρακτήρα των συνόρων του εθνικού Τουρκικού Κράτους και τους δεσμούς, τις συναλλαγές πάσης φύσεως που ο τουρκικός χώρος διατηρούσε με τους γειτονικούς τόπους και λαούς, καθώς και τις επιρροές που δέχτηκε στο πλαίσιο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ή ακόμη και νωρίτερα. Δείχνουν τον απατηλό χαρακτήρα της «εθνικής ομοιογένειας» που ήθελαν οι Τούρκοι εθνικιστές.

Νομίζω πως η γεωιστορική προσέγγιση του Fernand Braudel και η γεωπολιτική του Jean Gottmannn και του Γιώργου Πρεβελάκη αξίζει να συνδυαστούν, για να οδηγήσουν σε μια καλύτερη κατανόηση των κοινωνιών και των εθνών στις αρχές του 21ου αιώνα. Οι πρόσφατες ανακατατάξεις των εδαφών της Μικράς Ασίας κατά τον 20ό αιώνα πρέπει να προσεγγιστούν σε σχέση με μια προηγούμενη ιστορία, μακραίωνη, που έχει τις ρίζες της στην αρχαιότητα.

Απ. Έρχομαι στην Ελλάδα κατά μέσο όρο δύο με τρεις φορές τον χρόνο – στη Θεσσαλονίκη, στη Μακεδονία και στη Θράκη και/ή στην Αθήνα, αλλά αγαπώ επίσης ιδιαιτέρως τα νησιά Κάρπαθο και Ικαρία για τη θάλασσα.

Εκτός από τα ελληνικά, αυτό το βιβλίο μεταφράστηκε στα τουρκικά και στα αραβικά. Ο εκδοτικός οίκος που το μετέφρασε στα αραβικά, σε μια έκδοση τσέπης με ιδιαίτερα μεγάλη κυκλοφορία, βρίσκεται στο Κουβέιτ. Νομίζω πως είναι σημαντικό να γνωστοποιήσει κανείς την ιστορία των Ελλήνων της Μικράς Ασίας σε ένα μεγάλο κοινό των αραβικών χωρών, που συνήθως την αγνοεί. Όσον αφορά το τουρκικό κοινό, δε συνηθίζει να την προσεγγίζει μ’ αυτόν τον τρόπο. Ελπίζω ότι το βιβλίο μου θα συμβάλει σ’ αυτό.

Εδώ και είκοσι χρόνια, η γαλλική εκδοτική αγορά μεταφράζει όλο και περισσότερο ελληνική λογοτεχνία (μυθιστορήματα και ποίηση) και πολύ λιγότερο δοκίμια.

Είναι η αγάπη μου για τα αρχαία ελληνικά, που επικυρώθηκε πολύ νωρίς, και μια διαμονή ενός μήνα σε μια ελληνική οικογένεια της Αθήνας, όταν ήμουν 18 ετών.

Αυτό που μου αρέσει στην Ελλάδα είναι το φως, η γλώσσα, η μουσική (ρεμπέτικο), η κουζίνα, η υποδοχή και η ευγένεια των περισσότερων Ελλήνων απέναντι σ’ έναν ξένο που ενδιαφέρεται γι’ αυτούς και για τον πολιτισμό τους. Αυτό που μου αρέσει, επίσης, είναι η διάθεσή τους για γιορτή. Αυτό που μου αρέσει λιγότερο είναι ο εθνικισμός, που οξύνεται από ορισμένους Έλληνες, αλλά τους καταλαβαίνω λόγω των τραυμάτων που έχουν υποστεί στη διάρκεια της ιστορίας τους κατά τους δύο τελευταίους αιώνες.

Θα τους παρακινούσα να συνειδητοποιήσουν καλύτερα την κεφαλαιώδη συνεισφορά των Ελλήνων προσφύγων από διάφορα μέρη της Μικράς Ασίας στο ελληνικό έθνος και στη Διασπορά σε πολλούς τομείς. Επέτρεψαν στον ελληνισμό να διαφυλάξει μια διάσταση και ένα διεθνές δίκτυο και να μην περιοριστεί στην κλίμακα μιας μικρής χώρας της νοτιοανατολικής Ευρώπης.