Αναρτήθηκε στις:27-01-16 02:05

«Η νοσταλγία - Πότε λοιπόν είναι κανείς σπίτι του;»





Μπάρμπαρα Κασσέν
Εκδόσεις Μελάνι 2015 σελ. 142

«Την ξενιτιά, τη γυμνωσιά, την πίκρα, την αγάπη...τα τέσσερα τα ζύγισα, βαρύτερα είναι τα ξένα». Έτσι ο λαός μας τραγούδησε την ξενιτιά και αυτός ο λαός μπορεί να καταλάβει τι πάει να πει προσφυγιά, τι σημαίνει μετανάστευση, τι είναι νοσταλγία...

Αποδημίες, μεταναστεύσεις, κατακτήσεις, κανένα τμήμα της ανθρωπότητας δεν έμεινε στον τόπο καταγωγής του: είμαστε όλοι εξόριστοι και μετανάστες!!

Ρίζωμα και ξεριζωμός: να τι είναι η νοσταλγία, λέει η ελληνίστρια φιλόσοφος και λογοτέχνις Μπαρμπαρά Κασσέν.

Η νοσταλγία έχει δύο όψεις : το ρίζωμα και την περιπλάνηση.

Νοσταλγία, η λέξη ηχεί απολύτως ελληνική, από το νόστος, «επιστροφή», και το άλγος, «πόνος», «οδύνη». Η νοσταλγία είναι ο «πόνος της επιστροφής», η οδύνη που μας κατακλύζει όταν είμαστε μακριά και ταυτόχρονα τα βάσανα που τραβάμε για να επιστρέψουμε.

Η Οδύσσεια είναι το Έπος του Ομήρου, που συνέθεσε για να τραγουδήσει τις περιπέτειες του νόστου του Οδυσσέα, του πολύτροπου ήρωα. Είναι το κατεξοχήν ποίημα της νοσταλγίας.

Κι όμως η λέξη «νοσταλγία» δεν είναι ελληνική, δεν απαντά στην Οδύσσεια. Δεν είναι ελληνική λέξη, αλλά είναι ελβετική, γερμανοελβετική. Πρόκειται για έναν ιατρικό νεολογισμό του 17ου αιώνα, ο οποίος αναβάπτισε επιστημονικά το Heimweh (πόνο/νόσο/καημό της πατρίδας), την μυστηριώδη πάθηση των Ελβετών μισθοφόρων του Λουδοβίκου ΙΔ΄, που μαράζωναν μακριά από τα ελβετικά βοσκοτόπια τους.

Η νοσταλγία αυτό το «ασφυκτικό και γλυκό συναίσθημα», είναι αφορμή για να μελετήσει η Κασσέν τη σχέση του ανθρώπου με τη ζωή, τον θάνατο και την αιωνιότητα, με την πατρίδα, τον λαό του, τη γλώσσα ή τις γλώσσες του. Θα βασιστεί η συγγραφέας, σε μια σειρά αρχέγονες σκηνές, που εκτυλίσσονται στον Όμηρο και στον Αινεία, όπως και στα κείμενα της Χάνα Άρεντ.

Όταν ο ξεριζωμός επισυμβαίνει χωρίς ελπίδα επιστροφής, η κεντρική φιγούρα είναι εκείνη του εξορισμένου. Ο Οδυσσέας μετατρέπεται σε Αινεία, αυτόν που οι Έλληνες έδιωξαν από τη φλεγόμενη Τροία και του οποίου την περιπλάνηση περιγράφει ο Βιργίλιος. Και όταν δεν υπάρχει ή παύει να υπάρχει πια η επιθυμία της επιστροφής, η ίδια η φιγούρα μετατρέπεται σε εκείνη του μετανάστη, που αποκτά διαφορετικές ρίζες.

Από τη νοσταλγία στην εξορία και από το ένα έπος στο άλλο, ο σκοπός δεν είναι πια η επιστροφή στο σπίτι(οίκοι), αλλά μια ίδρυση, η Ρώμη.

Τέλος σύμφωνα με την Άρεντ είναι η μητρική γλώσσα, και όχι η γη των πατέρων της, που συγκροτούν την πατρίδα της...

Το βιβλίο αυτό διερευνά, παράλληλα με τη «νοσταλγία», τη σχέση μεταξύ πατρίδας, εξορίας και μητρικής γλώσσας.

Μήπως τελικά είναι διπλή η νοσταλγία;

Οδυσσέας, ο τυχοδιώκτης, ο νομάς, ο κάτοικος του κόσμου έως τα πέρατα του, σπίτι του παντού και πουθενά.

Αλλά πώς ξέρουμε ότι έχουμε επιστρέψει σπίτι μας;

Όταν επιστρέφω σπίτι μου, αλλά σπίτι μου δεν είναι. Ίσως γιατί δεν υπάρχει σπίτι μου. Πότε λοιπόν είναι κανείς σπίτι του;

Πρόκειται για το καλύτερο και πιο νοσταλγικό βιβλίο του 2015.

Η Μπάρμπαρα Κασσέν είναι φιλόσοφος, ελληνίστρια, φιλόλογος, δοκιμιογράφος, λογοτέχνις και μεταφράστρια. Διευθύντρια ερευνών στο γαλλικό Εθνικό Κέντρο Επιστημών (CNRS) η Κασσέν ειδικεύεται στην αρχαιοελληνική σοφιστική και τη σύγχρονη ρητορική. Το 2012, τιμήθηκε με το Μέγα Βραβείο της Γαλλικής Ακαδημίας, για το σύνολο του έργου της.

Κώστας Τραχανάς




img

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ