Συνέντευξη του Γιάννη Φαρσάρη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη

Οι ήρωες κατοικούν αθόρυβα σε κάποιες πτυχές του μυαλού και αναδύονται αυτόματα όταν χρειαστεί να ενσαρκώσουν ρόλους στις ιστορίες μας

O Γιάννης Φαρσάρης γεννήθηκε στην Ιεράπετρα το 1973. Σπούδασε επιστήμη υπολογιστών στο Πανεπιστήμιο Κρήτης και εκπαίδευση ενηλίκων στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο. Ζει στο Ηράκλειο Κρήτης και εργάζεται ως καθηγητής πληροφορικής. Από το 1999 δημοσιεύει διηγήματα και κείμενα για το διαδίκτυο σε περιοδικά και εφημερίδες, ενώ μετέχει στην Ομάδα Έκδοσης της εφημερίδας "Τέταρτο Μάτι" [http://www.4mati.gr/]. Το "Johnnie Society" είναι το πρώτο του μυθιστόρημα.

ΕΡ. Από πότε ξεκινήσατε να γράφετε διηγήματα;
ΑΠ. Πριν πολλά χρόνια βρέθηκα να εργάζομαι ως κειμενογράφος σε μια διαφημιστική και με αυτή την αφορμή άρχισε η αναμέτρηση με τις λέξεις. Μου πήρε έξι χρόνια να ολοκληρώσω το πρώτο μου μυθιστόρημα, μα από τότε ασχολούμαι αποκλειστικά με το διήγημα, εσχάτως δε, με την υπερμικρή φόρμα, τις ιστορίες μπονζάι, τον λιτό λόγο που παίρνει την εκδίκησή του από τον φλύαρο. Με γοητεύουν οι ιστορίες των λίγων λέξεων, η αφαίρεση, η αφήγηση που κλείνει το μάτι στον αναγνώστη να ενεργοποιήσει τη φαντασία του. Αφορμή αποτέλεσε η καθημερινή τριβή με την μικροσκοπική γραφή των κοινωνικών δικτύων, τα tweets, τα status και τα posts των ιστολογίων. Άρχισα να αναζητώ για να διαβάσω, μα και να πειραματίζομαι με ιστορίες ελάχιστων λέξεων.

ΕΡ. Τι είναι αυτό που σας κάνει να γράφετε και να εμπνέεστε; Μήπως η γραφή είναι ένα ασίγαστο πάθος;
ΑΠ. Μια υπερχείλιση συναισθημάτων και λέξεων που καίγονται να γίνουν ιστορίες. Μια γωνιά του μυαλού που επιθυμεί να γεννήσει αφηγήσεις και μένει ανικανοποίητη μέχρι να το προσπαθήσει. Η απόλαυση της ανάγνωσης μετουσιώνεται σε δημιουργική ανάγκη περιδιάβασης στα ίδια μονοπάτια. Εκεί στον αγώνα με την λευκή σελίδα νιώθω σαν κάβουρας που δαγκώνει το πόδι της λογοτεχνίας. Η δημιουργία είναι γκρέμισμα, είναι ξεθεμελίωμα, είναι δρόμος δύσβατος και σκληρός, που σε οδηγεί -ενίοτε- σε απάτητα μικρά αποκαλυπτικά ξέφωτα.
ΕΡ. Πριν από λίγους μήνες εκδόθηκε η συλλογή διηγημάτων με τον τίτλο «Φόβος κανένας», από τις εκδόσεις OPENBOOK. Ποιος ήταν ο λόγος που την γράψατε;
ΑΠ. Χρόνια τώρα πολεμάνε μέσα μου η αγάπη για το διαδίκτυο και τη λογοτεχνία. Αποφάσισα να τα συμφιλιώσω ξεκινώντας μια πειραματική προσπάθεια έκδοσης ενός βιβλίου: Η κοινωνική μικρο-χρηματοδότηση (crowd funding) αποτελεί ένα νέο εναλλακτικό τρόπο για την ανεξάρτητη έκδοση και διανομή έργων τέχνης. Είναι κάτι που γίνεται κατά κόρον στο εξωτερικό, αλλά έγινε πρώτη φορά στη χώρα μας για λογοτεχνικό βιβλίο. Πιστεύω όσο τίποτα στη δύναμη του διαδικτύου, στη συλλογική ευφυΐα και στη διαμοίραση. Είχα χρόνια να βγάλω βιβλίο και η δέσμευση προς στους 122 «εκδότες» του, με έβαλε σε ένα πρόγραμμα, με πειθανάγκασε και με οδήγησε στη συγγραφή του. Το βιβλίο των 29 μικροδιηγημάτων «Φόβος κανένας» κυκλοφορεί σε έντυπη μορφή στα βιβλιοπωλεία, μα ταυτόχρονα διανέμεται ελεύθερα στο διαδίκτυο σε μορφή e-book.

ΕΡ. Όλοι οι ήρωές σας μοιάζουν σαν τα πρόσωπα που ζουν δίπλα μας. Μήπως η εμπειρία βοηθά στο πλάσιμο των χαρακτήρων κατά τη γραφή;
ΑΠ. Οι ήρωες κατοικούν αθόρυβα σε κάποιες πτυχές του μυαλού, και αναδύονται αυτόματα όταν χρειαστεί να ενσαρκώσουν ρόλους στις ιστορίες μας. Ο κάθε ήρωας είμαστε εμείς οι ίδιοι, σε παρελθόντα ή μέλλοντα χρόνο, είναι οι άνθρωποι που ζήσαμε μαζί τους και μας σημάδεψαν, είναι οι άγνωστοι που συναντήσαμε κάποτε και τρύπωσαν στα κουτιά της περιέργειάς μας, είναι οι ήρωες στα βιβλία που διαβάσαμε και μας είπαν αλήθειες που κανείς αληθινός άνθρωπος δεν μπόρεσε να μας πει.

ΕΡ. Γιατί οι άνθρωποι έχουν ανασφάλειες; Και πότε οι ανασφάλειες δημιουργούν φόβους;
ΑΠ. Είναι παράξενος ο μηχανισμός που λειτουργεί μέσα στα κεφάλι μας. Μοιάζει μ’ ένα κλειστό κουτί που έχει μέσα γρανάζια: τα ιδανικά μας, τις αξίες μας, τους στόχους, τις εμπειρίες μας, τα όνειρά μας, τα πιστεύω μας. Στην πάνω μεριά του κουτιού υπάρχει μια υποδοχή όπου βάζουμε τις ερωτήσεις. Τις πάσης φύσεως ερωτήσεις που μας απασχολούν, για τα μεγάλα και για τα μικρά. Από το ποιες κάλτσες να φορέσουμε το πρωί, μέχρι ποια γυναίκα να παντρευτούμε. Ανάλογα με τα γρανάζια του καθενός μας, βγαίνουν από το κάτω μέρος απαντήσεις, οι προσωπικές μας απαντήσεις στα ερωτήματα που θέτει η ζωή. Όμως δεν μας αρέσουν πάντα όλες οι απαντήσεις, ούτε είναι πάντα λειτουργικές αυτές οι απαντήσεις στην κοινωνική ροή, και γι’ αυτό προσπαθούμε να πειράξουμε τα γρανάζια. Αντί να αποδεχτούμε εμάς και τις απαντήσεις μας, προσπαθούμε να αλλάξουμε τις ερωτήσεις ή να αντικαταστήσουμε τα γρανάζια. Φοβόμαστε τις απαντήσεις μας στα μεγάλα και στα μικρά κι αυτό είναι η πηγή πολλών ατομικών δεινών.

ΕΡ. Η οικονομική κρίση επηρέασε και το αναγνωστικό κοινό. Συνεχίζει να διαβάζει ο μέσος αναγνώστης;
ΑΠ. Νομίζω πως η οικονομική κρίση επηρέασε την αγορά του βιβλίου, όχι την αναγνωσιμότητα. Οι πωλήσεις των βιβλίων μειώθηκαν, δημιουργώντας προβλήματα στα βιβλιοπωλεία, στους εκδοτικούς οίκους και σε όλους όσους σχετίζονται με τον κύκλο παραγωγής του βιβλίου. Όμως ο βιβλιόφιλος, ακόμα κι αν δεν έχει χρήματα να αγοράσει ένα βιβλίο, θα δανειστεί από δημόσιες βιβλιοθήκες, θα ανταλλάξει με φίλους του, θα προσφύγει στις προσφορές των βιβλιοπωλείων, στα παζάρια βιβλίου, στα μεταχειρισμένα, θα αναζητήσει λογοτεχνικά κείμενα στο διαδίκτυο. Η ανάγκη της αναγνωστικής απόλαυσης είναι βαθιά και βρίσκει πάντα διεξόδους. Μα το αληθινό πρόβλημα στο χώρο του βιβλίου, είναι πως δεν υπάρχουν πολλοί που να μπορούν να εκτιμήσουν και να βιώσουν αυτήν την αναγνωστική απόλαυση.

ΕΡ. Είναι η γραφή μια μορφή τέχνης που θα μπορέσει να δημιουργήσει πυρήνες αντίστασης για να ξυπνήσει ο αναγνώστης και να αντιμετωπίσει τα προβλήματα με άλλη ματιά;
ΑΠ. Η λογοτεχνία είναι μια δύσκολη μορφή τέχνης, που παρότι στηρίζεται στο κείμενο, την απλούστερη μορφή πολυμέσων, δεν έχει την ευκολία της μουσικής και της εικόνας. Παρότι θεωρητικά όλοι γνωρίζουν ανάγνωση, ελάχιστοι διαβάζουν. Όσοι διαβάζουν καλή λογοτεχνία, ναι το πιστεύω πως δημιουργούν μέσα τους νησίδες αντίστασης, αλλάζουν τις θεωρήσεις τους, μοχλεύουν τα μεγάλα ερωτήματα της ζωής, γίνονται περισσότερο ανήσυχοι, μα και εσωτερικά βέβαιοι και καθησυχασμένοι. Είναι η μεγαλύτερη των τεχνών η λογοτεχνία, αρχέγονη και ολοκληρωμένη. Μα είναι και δύστροπη τέχνη, απαιτητική και απρόσιτη. Ζει ανάμεσά μας - βιβλία υπάρχουν παντού γύρω μας – είναι μια τέχνη συνηθισμένη και καθημερινή, μα τόσο μυστήρια και άγνωστη στον πολύ κόσμο.

ΕΡ. Μένετε στην επαρχία. Νομίζετε ότι το έργο των συγγραφέων που μένουν στην περιφέρεια δεν έχει ευρύτερη προβολή και αποδοχή από ότι αν έμεναν στα μεγάλα αστικά κέντρα;
ΑΠ. Αυτό ναι, ίσως να συνέβαινε πριν μερικά χρόνια, μα σήμερα είμαστε κάτοικοι του διαδικτύου, που αναιρεί τα γεωγραφικά όρια και δημιουργεί έναν λογοτεχνικό κόσμο προσιτό και ισότιμο. Είμαστε τυχεροί που ζούμε στο διαδίκτυο γιατί μπορούμε να μετέχουμε σε κοινότητες, να δημιουργήσουμε την δική μας κοινότητα, να μοιραστούμε χρόνο, ιδέες και εμπειρίες με αληθινά δημιουργικά ανθρώπους. Δεν πιστεύω πως υπάρχει πια σήμερα περιφέρεια και κέντρο, οι ευκαιρίες και οι δυνατότητες είναι οι ίδιες και οι αφορμές για δημιουργικές συναντήσεις πολύ περισσότερες.

ΕΡ. Σήμερα βλέπουμε πολλούς νέους συγγραφείς να εκδίδουν μυθιστορήματα και ποιήματα. Όλες αυτές οι εκδόσεις βοηθούν να αναδειχτούν νέοι συγγραφείς και να ακουστούν νέες ιδέες;
ΑΠ. Η πολυφωνία και η ελεύθερη λογοτεχνική έκφραση, που γίνονται ακόμα μεγαλύτερες χάρη στην ευκολία του διαδικτύου, λειτουργούν προς τη θετική κατεύθυνση, χωρίς καμιά αμφιβολία. Έχουμε, βέβαια, ως αποτέλεσμα τον πληθωρισμό μετρίων και κακών λογοτεχνικών κειμένων, αλλά μέσα στο βάλτο κρύβονται αληθινά διαμάντια που πρέπει να βουτήξουμε για να ανακαλύψουμε. Το διαδίκτυο έφερε ξανά το κείμενο στο προσκήνιο και έκανε τον κόσμο να διαβάσει και να γράψει, σε αντίθεση με την τηλεόραση και το ραδιόφωνο. Έχουμε λοιπόν το φαινόμενο της «λογοτεχνίας από τα κάτω», και θα πρέπει να αφήσουμε όλα τα λουλούδια να ανθίσουν. Ο χρόνος θα δείξει.
Έχω την αίσθηση, όμως, πως αυτήν την εποχή διαμορφώνεται μια νέα λογοτεχνική γενιά, μικρή ηλικιακά, που θα μας δώσει σπουδαία έργα τα επόμενα χρόνια. Ειδικά στη μικρή φόρμα, που γνωρίζει άνθηση και πάλι, οι ενδείξεις είναι ιδιαιτέρως αισιόδοξες.

ΕΡ. Ασχολείστε με το διαδίκτυο. Ποια είναι η γνώμη σας για τα ηλεκτρονικά περιοδικά;
ΑΠ. Το διαδίκτυο είναι το νέο μαζικό μέσο, που θα ενσωματώσει όλα τα άλλα μέσα: την τηλεόραση, το ραδιόφωνο, τις εφημερίδες και τα περιοδικά. Αν δούμε την ιστορία της λογοτεχνίας μας, τα λογοτεχνικά περιοδικά έπαιξαν σημαντικότατο ρόλο στην διάδοση, στη ζύμωση και στην εξέλιξή της. Όλοι οι μεγάλοι μας κλασικοί συγγραφείς δημοσίευαν έργα τους σε περιοδικά, μα και σε εφημερίδες ευρείας κυκλοφορίας για να φτάσουν στον κόσμο. Αυτόν τον ίδιο ρόλο καλείται να παίξει σήμερα το διαδίκτυο: Να αποτελέσει το όχημα εξωστρέφειας της σύγχρονης λογοτεχνίας προς τον πολύ κόσμο. Η ευκολία της πρόσβασης, αλλά και το μηδαμινό κόστος έκδοσης των διαδικτυακών λογοτεχνικών περιοδικών, είναι παράγοντες που βοηθούν στη λειτουργία τους. Τα εργαλεία είναι εύκολα, δωρεάν και αποτελεσματικά, οπότε οι άνθρωποι του πολιτισμού έχουν πια λιγότερες δικαιολογίες και μεγαλύτερη ευθύνη.

ΕΡ. Είσαστε ο δημιουργός της ανοικτής βιβλιοθήκης OPENBOOK. Μπορείτε να μας αναφέρετε τις δραστηριότητές σας;
ΑΠ. Η ανοικτή βιβλιοθήκη www.openbook.gr είναι κατ' αρχάς ένας κατάλογος των ελληνικών ψηφιακών βιβλίων που διανέμονται ελεύθερα και νόμιμα στο διαδίκτυο. Σε αυτά περιλαμβάνονται κλασικά έργα ελεύθερα πνευματικών δικαιωμάτων, καθώς έχουν παρέλθει 70 χρόνια από τον θάνατο των δημιουργών τους. Παράλληλα, υπάρχουν και έργα εκατοντάδων σύγχρονων Ελλήνων συγγραφέων που έχουν επιλέξει να τα διαθέσουν ελεύθερα στο διαδίκτυο. Οποιοσδήποτε αναγνώστης μπορεί ελεύθερα να κατεβάσει στον υπολογιστή του τα έργα αυτά, αλλά και οποιοσδήποτε συγγραφέας μπορεί ελεύθερα να μας αποστείλει το ανοικτό e-book του για να το προσθέσουμε στον κατάλογο. Εν ολίγοις, βάζουμε τα βιβλία στην πρίζα και τα απελευθερώνουμε.

ΕΡ. Τι άλλο γράφετε, την περίοδο αυτή; Και με τι άλλο ασχολείστε;
ΑΠ. Συνεχίζω να πειραματίζομαι σε ιστορίες υπερμικρής φόρμας, χωρίς ιδιαίτερο πρόγραμμα και ένταση όμως. Είναι πρόσφατη άλλωστε η προηγούμενη συλλογή και απαιτείται χρόνος να πέσει μέσα μου η σκόνη. Κυρίως ασχολούμαι με το διαδίκτυο: Συμμετέχω στην εκδοτική ομάδα του ηλεκτρονικού περιοδικού Fractal (www.fractalart.gr), μιας συλλογικής προσπάθειας που αναπτύσσεται εξαιρετικά και ως εκ τούτου είναι απαιτητική, μα και άκρως δημιουργική. Παράλληλα, μαζί με φίλους, έχουμε ξεκινήσει τον ανασχεδιασμό του δικτυακού τόπου της ανοικτής βιβλιοθήκης OPENBOOK, ώστε να γίνει μια σύγχρονη και πιο λειτουργική ψηφιακή βιβλιοθήκη όλων των ελεύθερων ελληνικών e-books.