Γράφει ο Αντώνης Κολιάτσος
«Γιατί να το κρύψωμεν άλλωστε», όπως θα έλεγε και o αείμνηστος πρώην πρωθυπουργός Κων/ος Μητσοτάκης, αλλά η επιστημονική προσέγγιση του περιεχομένου της και κυρίως η δυνατότητα ασφαλών προβλέψεων στην οικονομία, δεν είναι σπορ ούτε για μεγάλα ούτε, περισσότερο, για μικρά παιδιά… Και όσο και αν φανεί παράδοξο, δεν μπορεί να το κατέχουν ούτε οι πολιτικοί αλλά ούτε και οι αποκαλούμενοι επιστήμονες οικονομολόγοι. Βαριές κουβέντες θα πείτε…. Όμως, πώς να το κάνουμε, αφού, όπως θα δούμε στη συνέχεια, δεν παύουν να αποδεικνύονται αληθινές…
Πραγματικά, επιχειρώντας κανείς να προσεγγίσει από μία διαφορετική οπτική τα «αναπιάσματα» της παλιάς και νέας οικονομίας, που ο γνωστός δημοσιογράφος - συγγραφέας κ. Χρ. Μέγας και οι κ.κ. Κ. Χρυσόγονος, Σάββας Ρομπόλης και Παύλος Τσίμας το Σαββατόβραδο (17/11/2018) στον «Σκουφά» ανέφεραν παρουσιάζοντας το ομώνυμο βιβλίο του πρώτου, μάλλον θα απογοητευτεί. Και αυτό γιατί… θα σκοντάψει σε ένα μεγάλο και ανυπέρβλητο εμπόδιο. Που δεν είναι άλλο από τη «στενοκεφαλιά» των παλαιότερων και νεώτερων οικονομολόγων και γενικότερα των δημόσια «οικονομολογούντων», οι οποίοι φιγουράροντας ως άλλα ιερά τέρατα της οικονομικής επιστήμης, με ύφος Νεστόρων της Ομηρικής εποχής, σπεύδουν να παρουσιάσουν την …πραμάτεια τους ή ακόμη και να καταδικάσουν κάθε κοινό θνητό που αποτολμά να αμφισβητήσει την αυθεντία τους.
Πόσω δε μάλλον όταν ο αμφισβητίας αποπειραθεί να ψελλίσει: ότι, εκτός από τα παραδεδεγμένα θεωρητικά οικονομικά λήμματα (σ.σ, περί της διαμόρφωσης των τιμών, της εκροής ή εισροής κεφαλαίων, της διατιθέμενης εργασίας, της ανελαστικότητας δαπανών, των συντελεστών παραγωγής κ.ά) υπάρχουν και άλλοι περισσότεροι παράγοντες, οι λεγόμενοι έξω-οικονομικοί (σ.σ, για παράδειγμα η ανθρώπινη ψυχολογία, η γεωστρατηγική, η γεωοικονομία, μια θανατηφόρα επιδημία, η πολιτική αβεβαιότητα κ.ά), που ανέκαθεν επηρέαζαν και συνεχίζουν να επηρεάζουν καθοριστικά τις εξελίξεις στην οικονομία.
Και σαν να μην έφθαναν αυτά, οι οικονομολόγοι ειδικότερα, θεωρώντας την επιστήμη τους πανάκεια που μπορεί να λύσει ακόμη και το «Δήλιο πρόβλημα» των οικονομικών λαβύρινθων που κατατρύχουν όλες τις χώρες του κόσμου και δοκιμάζουν τους κοινωνικούς σχηματισμούς, σπεύδουν να ξορκίσουν τις ρωγμές που προκαλούν στο σύστημα οι πιο πάνω διαφοροποιήσεις, αντιπαραβάλλοντας τον ισχυρισμό πως την ελέγχουν (την οικονομία).
Αλλά το χειρότερο που συμβαίνει είναι ότι στην «στενοκεφαλιά» των παλαιότερων οικονομολόγων ήρθε να προστεθεί και η εμμονή των νεοτέρων, που νομίζουν ότι με την εισβολή των Μαθηματικών στην πολιτική οικονομία τα πάντα θα μετρώνται με ακρίβεια. Και ότι τίποτα, πλέον, δεν θα μπορεί να ξεφεύγει από τις προβλέψεις των οικονομολόγων, οι οποίοι έτσι θα μπορούν άνετα να «μελλοντολογούν» και πολλές φορές να «καταστροφολογούν». Όμως οι επίδοξοι… μετά Χριστόν Προφήτες δεν σκέπτονται ότι τα Μαθηματικά που επικαλούνται είναι ένα είδος ηλεκτρονικού υπολογιστή, που παίρνει στοιχεία που του δίνεις και σου βγάζει αποτελέσματα, η ορθότητα των οποίων, ωστόσο, εξαρτάται από το αν και κατά πόσο εσφαλμένα είναι τα δεδομένα με τα οποία τον τροφοδότησες;
Ο Τζων Κέναιθ Γκαλμπραίηθ, ένας από τους πιο φωτισμένους οικονομολόγους του 20ου αιώνα, στο πριν από πολλές 10-ετίες εκδοθέν περίφημο βιβλίο του «το βιομηχανικό κράτος», σχολιάζοντας προφητικά και άκρως ειρωνικά την δήθεν δυνατότητα της οικονομικής επιστήμης να προβλέψει μακροπρόθεσμα τις οικονομικές εξελίξεις, ανέφερε τα εξής σοφά: «…η φυσική, η χημεία, η γεωλογία, η βιολογία είναι επιστήμες, που πραγματεύονται αμετάβλητα ζητήματα. Από το δεδομένο αυτό συνάγεται ότι για να αναγνωρισθεί ως επιστήμη, πρέπει και η οικονομική να επιλαμβάνεται μιας αμετάβλητης πραγματικότητας. Και αν δεν είναι αμετάβλητη-που κατά τα ανωτέρω δεν μπορεί να είναι- η πραγματικότητα αυτή για τους οικονομολόγους, πρέπει να υποτεθεί πως είναι. Η αναγνώριση όμως αυτής της αλλαγής (της μεταβλητότητας σε υποθετική σταθερότητα) ως πραγματικότητας, ισοδυναμεί με παραγνώριση των αξιωμάτων της οικονομικής επιστήμης και αντίστροφα η αμφισβήτηση της σημασίας της αλλαγής (των αρχικών συνθηκών του συστήματος), είναι τεκμήριο μιας πιο επιστημονικής τοποθετήσεως…».
Από το άλλο μέρος το γεγονός ότι η επίδραση που ασκούν οι μικρές, φαινομενικά ασήμαντες, αλλά και οι περισσότερο σημαντικές αλλαγές των επί μέρους λογής συνιστωσών της, εξομοιώνει την συνισταμένη οικονομία με ένα μη γραμμικά εξελισσόμενο σύστημα πολλών μεταβλητών, στο οποίο, ειδικότερα, δεν μπορούμε να ξέρουμε πώς μεταβάλλεται η κάθε μία χωριστά από αυτές, με αποτέλεσμα να μην μπορούμε να προσδιορίσουμε επακριβώς πιο θα είναι το παραγόμενο τελικό συνολικό οικονομικό φαινόμενο (αποτέλεσμα), ει μη μόνο να πιθανολογήσουμε την εμφάνισή του.
Ίσως κάποιοι αναγνώστες, που τυχαίνει να είναι πιο κοντά στο ανωτέρω περιγραφόμενο αντικείμενο, να αντιλαμβάνονται ότι ουσιαστικά μιλάμε για το γνωστό «Φαινόμενο της Πεταλούδας», όπως χαρακτηριστικά αποκαλείται η θεωρία του χάους, την οποία όμως, δυστυχώς για τους οικονομολόγους, ακολουθεί και η οικονομία. Ειδικότερα κατά την εν λόγω θεωρία σε κάθε δυναμικά εξελισσόμενο σύστημα που απαρτίζουν επί μέρους συνιστώσες (πολύπλοκο σύστημα), επομένως και σε αυτό της οικονομίας, οι σε βάθος χρόνου τυχαίες μεταβολές εκάστης, αλλοιώνουν και την αρχική υποτιθέμενη ως σταθερή υπόστασή τους. Και επειδή η συμπεριφορά του (συστήματος) στο χρόνο εξαρτάται από αυτές (τις λεγόμενες και αρχικές συνθήκες), η αλλοίωσή τους προκαλεί τεράστιες αποκλίσεις από την κανονική εξέλιξη πραγμάτων (από εκείνες που θεωρητικά η θεωρητική μελέτη προβλέπει), δημιουργώντας έτσι μια τελείως διαφορετική πραγματικότητα.
Μας λέει, σχετικά, ο Edward Lorenz, ο Αυστραλός μετεωρολόγος και θεμελιωτής της ανωτέρω θεωρίας (του χάους), πως: «μια πεταλούδα που χτυπάει τα φτερά της στην Ασία, (θεωρητικά) μπορεί να δημιουργήσει έναν τυφώνα στη Βόρεια Αμερική». Γιατί, όπως ο ίδιος περιγράφει τα παράδοξα, αλλά επιστημονικά απολύτως ορθά της θεωρίας του: «το χτύπημα των φτερών της πεταλούδας παράγει σήμερα μια μικροσκοπική, σχεδόν μη παρατηρήσιμη, αλλαγή στην κατάσταση της ατμόσφαιρας. Όμως στον μήνα που ακολουθεί το τίναγμα των φτερών, το τι κάνει η ατμόσφαιρα, ως απόρροια της απειροελάχιστης μεταβολής που προκαλούν οι κινήσεις των φτερών της πεταλούδας, αποκλίνει από αυτό που κατά λογική πρόβλεψη έπρεπε να κάνει, με αποτέλεσμα ένας ανεμοστρόβιλος που κανονικά θα είχε καταστρέψει π.χ. ένα τμήμα της Ινδονησίας να μην είχε δημιουργηθεί ποτέ εκεί, αλλά να εκδηλωθεί χιλιάδες μίλια μακριά».
Σχετικά το ζήτημα της πρόβλεψης των οικονομικών εξελίξεων ο Βρετανός οικονομολόγος Paul Ormerod και συγγραφέας βιβλίων όπως «Ο θάνατος των οικονομικών» και «τα οικονομικά της πεταλούδας, με τον επίμονο αλλά και αδιαμφισβήτητα έγκυρο ισχυρισμό ότι η «οικονομική πρόβλεψη για ορισμένους λόγους και σε ορισμένες καταστάσεις είναι απλά αδύνατη», για παράδειγμα, ουσιαστικά επιβεβαιώνει έμμεσα, ότι μια τυχόν αλλαγή στο ευρωπαϊκό και παγκόσμιο χρηματοοικονομικό σύστημα (π.χ. ένα ελληνικό ή Ιταλικό «…exit»), θα είχε τόσο απρόβλεπτες συνέπειες για το όλο οικονομικό σύστημα(Ευρωπαϊκό και Παγκόσμιο), που κανείς σώφρων θα διανοούνταν να την προκαλέσει.
Ενώ ο κ. Βασίλης Χατζηγιάννης, ομότιμος καθηγητής Μηχανικής Ρευστών και ανανεώσιμων πηγών ενέργειας ΑΤΕΙ Κρήτης σε περισπούδαστο άρθρο του στην εφημερίδα «ΠΑΤΡΙΣ» (20/9/2013), επισημαίνει: «αποδείχτηκε επιστημονικά ότι μικρές αλλαγές, μπορούν να έχουν εξαιρετικά απρόβλεπτες συνέπειες και ότι μικρές, ελάχιστες δυνάμεις μπορούν να μεγεθυνθούν σε άλλες μεγάλης έντασης. Για παράδειγμα οι αναλυτές της μεγάλης Γερμανικής τράπεζας Deutsche Bank, εξηγούν, ότι το 1997 η Ταϊλάνδη αποτελούσε μόλις το 0,5% της παγκόσμιας οικονομίας, ωστόσο κατάφερε να προκαλέσει μια οικονομική κρίση παγκοσμίων διαστάσεων επιβεβαιώνοντας το «φαινόμενο της πεταλούδας». Επομένως το οικονομικό φτερούγισμα της μικρής πεταλουδίτσας, γνωστής με το όνομα Ελλάδα, θα μπορούσε λοιπόν, αν την ποδοπατούσε ένας απρόσεκτος οικονομικός περιπατητής (σ.σ δηλαδή, αν οι κ.κ. Γιούνκερ, Μοσκοβισί, Ντράγκι ή ακόμη ο κ. Σόϊμπλε και κυρία Μέρκελ… υλοποιούσαν την απειλή ενός «Grexit») κατά τη διάρκεια του οικονομικού σπαραγμού της (σ.σ ελληνικής πτώχευσης), να δημιουργήσει μια οικονομική καταιγίδα στην Ευρώπη. Μήπως, λοιπόν, οι απειλές του κ. Σόϊμπλε περί «Grexit», τον Ιούλιο του 2015, ήταν έπεα πτερόεντα…