Τελευταία Νέα
Αναρτήθηκε στις:21-05-25 16:21

«Φως σε σκοτεινούς καιρούς-Ο ελληνορωμαϊκός πολιτισμός»: Φ. Κολαφέμινα, Εκδόσεις Εστία 2025


Γιατί πρέπει σήμερα να διαβάσουμε τους Κλασικούς;

Για ποιο λόγο να διαβάσουμε τα αρχαία κείμενα;

Τι μας λένε οι άνθρωποι του ελληνορωμαϊκού πολιτισμού;

Πώς θα τους απολαύσουμε χωρίς να τους αλλοιώσουμε, όσο αυτό είναι δυνατόν τόσους αιώνες αργότερα;

Η βούληση που προτίθεται να πλάσει την ιστορία, σήμερα αλλά και σε κάθε εποχή, είναι στα χέρια ολίγων, έχει τα μέσα για να επιβληθεί μόνο στο πλαίσιο μιας διεθνικής ελίτ που προφανώς έχει ασπαστεί ένα νέο ανθρωπολογικό πρότυπο, όχι επειδή αυτό είναι κατ΄ ανάγκη καλύτερο από ηθική ή κοινωνική άποψη, αλλά απλώς επειδή στον κόσμο που κυβερνάται από την τεχνολογία αυτό το νέο πρότυπο θεωρείται το πλέον αποτελεσματικό για να υποδουλωθούν οι μάζες και να διατηρηθεί ή να αυξηθεί η εξουσία της συγκεκριμένης ελίτ. Σύμφωνα με το πρότυπο αυτό, οι μάζες -το ανώνυμο πρόσωπο των λαών- παραιτούνται από τη συλλογική τους βούληση, εξαφανίζονται τελικά από την ιστορία, παύουν να αντιστέκονται στις άλλες δυνάμεις που την διαμορφώνουν, γίνονται παθητικά υποκείμενα.

Το πρότυπο το οποίο εμείς ταυτίζουμε με την κλασική παράδοση, δηλαδή με την πολιτιστική παράδοση του ελληνορωμαϊκού κόσμου, απειλείται σήμερα με όλο και πιο προφανή τρόπο. Και οι Κλασικοί απειλούνται εξίσου, καθότι αποτελούν το θεμέλιο της παιδείας και της συνείδησης των ελεύθερων ανθρώπων. Διδάσκουν, δηλαδή, στον άνθρωπο την ανακάλυψη της θεμελιώδους σχέσης του με τη φύση, την κοινωνία και το άυλο, καθώς και την οριοθέτηση αυτών των αμοιβαίων σχέσεων, με σκοπό την κατάκτηση της προσωπικής πνευματικής ευημερίας, την πλέον ακμαία κοινωνική συνοχή, την προσδοκία του όμορφου, του δίκαιου, του ιερού, ως ανώτατων στόχων εσωτερικής και συλλογικής τελειότητας.

Σήμερα έχουμε ανάγκη από ελεύθερους ανθρώπους, δηλαδή από ανθρώπους που ξέρουν να αναγνωρίζουν τη σημασία και την αξία της ελευθερίας, όχι απλώς για να σπάσουμε τις αλυσίδες των νέων μορφών δουλείας, αλλά για να μάθουμε να μην τις αγαπάμε. Έχουμε στη διάθεσή μας το ισχυρότερο οπλοστάσιο της ελευθερίας και της συνείδησης του ανθρώπου, που δεν είναι άλλο από τη λογοτεχνική, ποιητική, ιστορική και φιλοσοφική κληρονομιά του αρχαίου κόσμου, του αρχαιοελληνικού και του ρωμαϊκού πολιτισμού. Επομένως, είναι επιτακτική ανάγκη να ανακαλύψουμε εκ νέου όχι μόνο για ποιον λόγο οφείλουμε να σώσουμε αυτή την κληρονομιά, αλλά και το πώς αυτή μπορεί να συμβάλλει στη σωτηρία της ψυχής μας, τόσο σε ατομικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο.

Κλασικά είναι τα «πρώτα τη τάξει» έργα ενός συγκεκριμένου πολιτισμού, τα οποία αντιστέκονται στον χρόνο. Τα έργα τους εντάσσονται στην κατηγορία των καλύτερων κειμένων, εκείνων που αξίζουν να διασωθούν και να κληροδοτηθούν. Δεν έφτασαν τυχαία στα χέρια μας, δεν αποτελούν απλώς τον καθρέφτη της εποχής τους, δεν εκφράζουν μια οριζόντια θεώρηση του κόσμου, δεν είναι απλώς τα απομεινάρια ενός παρελθόντος όπως ένα κουρελιασμένο δερμάτινο παπούτσι ή ένα λογιστικό έγγραφο, μια αιχμή βέλους ή μια κοφτερή λεπίδα από πυριτόλιθο. Είναι η έκφραση μιας θεώρησης του κόσμου σε κάθετο άξονα με επίγνωση της κορυφής που στοχεύει να κατακτήσει και του γκρεμού από τον οποίον καλείται να απομακρύνεται. Ναι, οι Κλασικοί είναι ταξικοί: αποκλείουν την τάξη τους, κληροδοτούν τη βαθύτερη ουσία μιας κουλτούρας ανώτερης αλλά προσιτής σε όποιον την προσεγγίζει και την ακολουθεί σε κάθε χρονοτοπικό πλαίσιο.

Οι Κλασικοί είναι ένα εργαλείο ενάντια σε κάθε πολιτιστική και αξιακή ανομία, η χρησιμότητά τους είναι αδιαμφισβήτητη στο πέρασμα του χρόνου, η κληρονομιά τους, ο θησαυρός τους είναι διαθέσιμος στην κοινωνία και στα άτομα που γνωρίζουν πως να τους αξιοποιούν ώστε να οχυρώσουν την ύπαρξή τους. Οτιδήποτε δεν ανήκει στο κλασικό πρότυπο όχι μόνο δεν διαθέτει την ίδια δύναμη και αφοσίωση, αλλά επιπλέον δεν έχει τίποτα να κληροδοτήσει στους επόμενους. Είναι ένα πολιτισμικό προλεταριάτο.

Οι Κλασικοί ουδέποτε παρέρχονται όσο διαβάζονται και αφομοιώνονται στο παρόν, και άρα καθίστανται διαρκώς επίκαιροι.

Οι Κλασικοί είναι εργαλεία μιας αυθεντικής πνευματικής μάχης, χρήσιμα για την απελευθέρωση ανθρώπων και λαών από τη δουλεία των ορατών και αοράτων πολιτικών και ηθικών τυραννίδων. Οι Κλασικοί ακριβώς γι΄ αυτό τον λόγο είτε απαγορεύονται είτε λογοκρίνονται είτε, ακόμα πιο ύπουλα, αναθεωρούνται, επαναπροσεγγίζονται, επανερμηνεύονται. Με μια λέξη, εξουδετερώνονται.

Η κλασική παράδοση μας διδάσκει να αναγνωρίζουμε στο κάλλος των σωμάτων την αντανάκλαση της θεϊκής τους φύσης, διότι όλος ο κλασικός κόσμος με αφετηρία την αρχαία Ελλάδα, είναι δομημένος γύρω από την έννοια του κάλλους, του κάλλους ως έκφρασης μια προσωρινής τελειότητας του ανθρώπου που αποθανατίζεται στην τέχνη, αλλιώς, του κάλλους ως αντανάκλασης της εσωτερικής αρμονίας ή, ακόμα, του κάλλους του ερεθίσματος της απόλαυσης, μιας απόλαυσης που είναι η υψηλότερη προσδοκία στην ανθρώπινη τραγωδία και ταυτόχρονα η πιθανή αιτία της απελπισίας του ανθρώπου.

Η εξάσκηση στην ανάγνωση των Κλασικών είναι μια εγκυρότατη μέθοδος για να βελτιώσουμε τη συγκέντρωσή μας, να καθαρίσουμε το μυαλό μας από τη σκουριά της σύγχρονης αντι-ορθολογικής σκέψης, να προσφέρουμε νέα αξία στον περιορισμένο χρόνο μας αποσπώντας τον από τα επαναλαμβανόμενα και υπνωτικά ξόρκια της τεχνολογίας που μας θέλει δούλους του εφήμερου. Αξίζει τον κόπο να πούμε ότι θεωρείται η μελέτη των κλασικών γλωσσών αποκλειστικά και μόνο ένα είδος εξάσκησης λογικο-μαθηματικού τύπου «διότι η ελληνική είναι η γλώσσα του ορθολογισμού…», «διότι η λατινική είναι η γλώσσα της νομικής…» και ούτω καθεξής.

Ποιες θα μπορούσαν να είναι άραγε οι δεξιότητες όσων μελετούν τον Όμηρο ή τον Βιργίλιο; Μήπως να μάθουν για τους παράνομους έρωτες του Οδυσσέα με την Καλυψώ ή την Κίρκη, ή μήπως να λικνιστούν υπό τον ήχο των αυλών του Τιτύρου και του Μενέλκα, ή επίσης να ακούσουν για τα βάσανα της Διδούς εξαιτίας του άπιστου Αινεία; Δεν είναι μετρήσιμο με ποσοτικούς όρους το πλεονέκτημα, η εσωτερική συγκρότηση που παρέχει η μελέτη των Κλασικών και, άλλωστε, είναι λίγο άβολο ο νέος του μέλλοντος που πορεύεται προς τον εργασιακό κόσμο να μπορεί να επισκέπτεται τον επιβλητικό καθεδρικό ναό των υπαρξιακών ερωτημάτων του ανθρώπου. Να μπορεί, δηλαδή, να μετρήσει τη θέση του στον κόσμο, να ταξιδέψει στα γρανάζια του μύθου, να εξυψωθεί πέρα από το παρόν, να συλλάβει το αόρατο, να αντιληφθεί τον τρόπο με τον οποίο αυτό επιδρά στη ζωή του. Όλα αυτά συνιστούν το θεμελιώδες σπέρμα της ανθρώπινης ελευθερίας, ενώ ο νόμος της Νέας Εποχής απαιτεί εργάτες αφοσιωμένους που βυζαίνουν αναντίρρητα κονσερβοποιημένες αλήθειες, χρόνιες, ανώριμες, εύθραυστες και αδύναμες ψυχολογίες προς χειραγώγηση με γνώμονα το υπέρτατο συμφέρον της αγοράς και της υποταγής.

Η πρωτοκαθεδρία των αρχαίων, έγκειται στην ανακάλυψη της αμοιβαίας σχέσης μεταξύ ανθρώπου, φύσης και άυλου και στην εγκαθίδρυση σαφών ορίων μεταξύ των κόσμων αυτών, παρέχοντας αναρίθμητα παραδείγματα, μυθολογικά, ιστορικά, φιλοσοφικά και ηθικά, των κινδύνων και των συνεπειών σε περίπτωση υπέρβασης του ορίου.

Οι Κλασικοί ερευνούσαν καλύτερα από οποιονδήποτε άλλον την αυθεντική φύση του ανθρώπου.

Στην τέχνη ανακάλυπταν το δώρο, την ίδια την έννοια του δωρίζειν, μια συλλογική αυτοβελτίωση. Ανακάλυπταν το πιο αυθεντικό νόημα της ύπαρξης των ανθρώπων: «Αγαπούμε το ωραίο, αλλά μένουμε απλοί και φιλοσοφούμε χωρίς να είμαστε νωθροί».

Τα δύο ομηρικά έπη αποτελούν το άλφα και το ωμέγα των Κλασικών, διότι από αυτά ξεκινάμε και σε αυτά τελικά καταλήγουμε, θαρρείς και είναι η επιτομή ολόκληρου του κλασικού κόσμου.

Επιστρέψτε στα ίδια τα κείμενα. Η κάθε ιστορική ή φιλολογική δυσκολία δεν αφορά εκείνους που θέλουν να σώσουν τους Κλασικούς για τη σωτηρία της ψυχής τους ,αλλά είναι ένα μεγαλύτερο βήμα, μετέωρο ανάμεσα στην αρχαιοπρεπή περιέργεια και στην απειλή της σχολαστικότητας. Και όχι μόνο: επιστρέψτε στα κείμενα, δηλαδή στο ιερό τους κάλλος, στη γαλήνια επιβλητικότητα όλων όσα προέρχονται από το παρελθόν, απαλλαγμένα από σχετικές απαιτήσεις, ελεύθερα από ιδεολογικά ή πολιτικά συμφέροντα, έτη φωτός μακριά από οποιαδήποτε πολιτιστική εμπορευματοποίηση. Το άνθος της σοφίας, της ποιητικής έκστασης, του βάθους της σκέψης, του ταξιδιού διαμέσου της ιστορίας σας περιμένει στο κατώφλι μιας σελίδας, ώστε να μπορέσετε να μπείτε στον ναό, να ξεδιψάσετε την ψυχή σας και να μεταδώσετε στον κόσμο ένα φως αρχαίο και ες αεί άσβεστο, που πρώτα εσείς, παρά τις όποιες ελλείψεις, παρά τη μικρή ή μεγάλη άγνοιά σας, θα έχετε το καθήκον να το μεταδώσετε στις επερχόμενες γενιές.

Ως πρότυπο, ακολουθήστε το ιερό ζώο της Αθηνάς, την κουκουβάγια. Όταν μελετάτε τη νύχτα, την ώρα που ο κόσμος, ακόμα κι οι θορυβώδεις πόλεις, τυλίγονται στη σιωπή, ανοίξτε ένα κλασικό κείμενο και ξεκινήστε το δικό σας ταξίδι. Είθε η σοφία να είναι λεία για τα οξυδερκή μάτια σας, αιώνιο απόκτημα για τις ψυχές σας, χαρά και δύναμη για το πνεύμα σας.

Κάθε φορά που σώζουμε τους Κλασικούς σώζουμε και την ψυχή μας…

Μελετούμε τον ελληνορωμαϊκό πολιτισμό διότι είναι ένας ανώτερος πολιτισμός, αν όχι ο κατεξοχήν πολιτισμός, καθώς από αυτόν προέκυψε ο ευρωπαϊκός πολιτισμός και, μαζί με αυτόν, η έννοια της Δύσης.

Το δοκίμιο αυτό -αναγνωστικός συνοδοιπόρος στο σύμπαν των Κλασικών-περιλαμβάνει μια ακριβή μετάφραση του λόγου «Προς Δημόνικον» του Ισοκράτη, ενός θησαυρού των αρχαίων παιδευτικών αξιών, της ελευθερίας, της πληρότητας, της ευδαιμονίας.

Διαβάζοντας τους Κλασικούς δεν αποτελούμε τμήμα του παρελθόντος, αλλά του μέλλοντος. Γιατί κοιτάζουμε προς τα πίσω αλλά ονειρευόμαστε προς τα εμπρός. Τα πόδια μας είναι βουτηγμένα στον πηλό των αρχαίων Ελλήνων και Ρωμαίων Κλασσικών, αλλά το κεφάλι μας διακρίνει το φωτεινό αύριο…

Πρόκειται για ένα ταξίδι μύησης στους Κλασικούς.

Ένα δοκίμιο αψεγάδιαστης ομορφιάς.

Ένα συναρπαστικό ανάγνωσμα.

Εξαιρετικό. Καθηλωτικό.

Ένα από τα καλύτερα βιβλία των τελευταίων ετών.

Ο Φραντσέσκο Κολαφέμινα είναι κλασικός φιλόλογος, μεταφραστής και δοκιμιογράφος. Ασχολείται με τον κλασικό πολιτισμό και την σύγχρονη ελληνική λογοτεχνία. Μεταξύ των έργων του: Manuele II Paleologo, Dialoghi con un Persiano (Rubbettino, 2007), La democrazia di Atene. Storia di un mito (Passaggio al Bosco, 2020), Enigma Laocoonte(Mimesis, 2021). Έχει μεταφράσει στα ιταλικά Βενέζη, Πρεβελάκη, Ιορδανίδου, Βακαλόπουλο.

Κώστας Α. Τραχανάς



img

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ