Η Λέα Κόεν συγκαταλέγεται ανάμεσα στους πιο επιτυχημένους συγγραφείς της Βουλγαρίας. Γεννήθηκε στη Σόφια. Σπούδασε πιάνο και μουσικές επιστήμες στη Σόφια και την Ουτρέχτη. Αναγορεύτηκε σε διδάκτορα το 1975. Από το 1975 έως το 1979 διηύθυνε τη Φιλαρμονική Ορχήστρα της Σόφιας. Ήταν εκπρόσωπος της Ένωσης Δημοκρατικών Δυνάμεων στο βουλγαρικό Κοινοβούλιο (1990) και πρέσβειρα της Βουλγαρίας στις Βρυξέλλες (1991-1996) και τη Βέρνη (1997-2001). Έχει γράψει δέκα μυθιστορήματα, ένα θεατρικό έργο και δύο κινηματογραφικά σενάρια. Είναι πρόεδρος δύο βουλγαρικών συλλόγων, του Συλλόγου Βουλγάρων Γυναικών Συγγραφέων και της Βουλγαρικής Ένωσης των Επιζώντων από το Ολοκαύτωμα και των Παιδιών τους. Ζει στη Βουλγαρία και στην Ελβετία. Το μυθιστόρημά της Ραφαήλ (μτφρ. Ιβάν Γκένοβ, Εκδόσεις Έναστρον, 2019) μας έδωσε την αφορμή για τη συνέντευξη που ακολουθεί.

Όταν έγραφα το βιβλίο-ντοκουμέντο Εσύ πιστεύεις. Οκτώ ματιές στην ιστορία του Ολοκαυτώματος στα Βαλκάνια (Εκδ. Enthusiast, 2013), επί ένα έτος μελετούσα τα αρχεία που έχουν σχέση με τους διωγμούς των Εβραίων στη Βουλγαρία. Τότε ανακάλυψα τυχαία την «Υπόθεση Ραφαήλ» και έμεινα έκπληκτη, καθώς αυτή η ιστορία έχει ξεχαστεί. Αλλά αυτό συνήθως συμβαίνει με εκείνες τις σελίδες της ιστορίας που δεν αρέσουν σε ορισμένους, οι οποίοι είτε τις καίνε είτε τις κρύβουν προσεκτικά.

Τα γεγονότα και τα ονόματα των ηρώων είναι πραγματικά, αλλά οι χαρακτήρες τους είναι έργο της συγγραφικής μου φαντασίας. Aκόμη και σ’ αυτή την περίπτωση, όμως, προσπάθησα να μείνω όσο πιο κοντά γινόταν στην πραγματικότητα. Με βοήθησε πολύ μια από τις ηρωίδες του μυθιστορήματος, η Ντίντυ Μπέικερ, το γένος Αριέ, η οποία είναι και εξαδέλφη του Ραφαήλ. Αυτή μένει στο Ντάλας του Τέξας. Κατάφερα να τη βρω και συζητούσαμε με τις ώρες στο σπίτι της – αυτές οι συζητήσεις στη συνέχεια με βοήθησαν να αναπλάσω την οικογενειακή ατμόσφαιρα στο σπίτι των Αριέ.

Οι Αριέ δημιούργησαν μόνοι τους μια αρωματοποιία υψηλής ποιότητας σε ευρωπαϊκό επίπεδο, η οποία εκτός από πολύ ποιοτική ήταν ταυτόχρονα και προσιτή για εκείνη την εποχή. Ο Ραφαήλ ήταν ο διευθυντής της εταιρείας, υπεύθυνος για τα θέματα του εμπορίου και της προώθησης. Αυτός πρώτη φορά χρησιμοποίησε τα μέσα της σύγχρονης διαφήμισης: τις εφημερίδες, τα άλλα μέσα ενημέρωσης, διοργάνωνε καλλιστεία τα οποία χρηματοδοτούνταν από την εταιρεία, χρησιμοποιούσε για τους διαφημιστικούς του σκοπούς τα πρόσωπα γνωστών ηθοποιών, τραγουδιστριών, μπαλαρίνων της εποχής…

Τα στελέχη της εταιρείας είχαν εξαιρετικές γνώσεις στη χημική τεχνολογία της αρωματοποιίας και ήταν σε θέση να εφεύρουν και τις δικές τους μυστικές συνταγές.

Γνωρίζω καλά τόσο το Παρίσι, όσο και τη Βουλγαρία. Για μένα ήταν μεγάλη απόλαυση να συνοδεύσω τους ήρωές μου σ’ ένα ταξίδι μεταξύ δύο πόλεων που τότε, τη δεκαετία του ’30, ευημερούσαν, είχαν μια εξαιρετική γοητεία και πρόσφεραν πολλές εκπλήξεις – του Παρισιού και της Σόφιας. Επισκέφτηκα αρκετές φορές τους τόπους τους οποίους περιγράφω, όχι μόνο για να μην κάνω λάθη στις λεπτομέρειες, αλλά πάνω απ’ όλα να αποδώσω την ατμόσφαιρά τους.

Τον έκανε να ξεχωρίζει η ευγένεια και η αγάπη του για τις γυναίκες. Αυτό ήταν και το κλειδί των επιτυχιών του – και ως βιομήχανου, αλλά και ως άνδρα.

Αυτό το θέμα είναι πολύπλοκο και η απάντηση έχει άμεση σχέση με τις ευθύνες της βασιλικής οικογένειας και προσωπικά του βασιλιά Μπορίς Γ’, ο οποίος λάμβανε τις τελικές αποφάσεις.

Πραγματικά, υπάρχει μια παρφουμαρισμένη εκδοχή για τη μοίρα των Εβραίων της Βουλγαρίας, σύμφωνα με την οποία, το πιο σημαντικό γεγονός είναι ότι σαράντα οκτώ χιλιάδες εξ αυτών δεν εστάλησαν στο στρατόπεδο συγκέντρωσης της Τρέμπλινκα. Όμως, ακριβώς αντίθετη ήταν η μοίρα των Εβραίων στα κατεχόμενα από τη Βουλγαρία εδάφη της Βόρειας Ελλάδας και των Σκοπίων. Επιπλέον, η παρφουμαρισμένη εκδοχή δεν αναφέρει τους άγριους διωγμούς που υπέστησαν οι Εβραίοι στο εσωτερικό της χώρας. Ένα μέρος αυτών των διωγμών είναι και το δικαστικό Ολοκαύτωμα, βάσει του οποίου καταδικάστηκαν σε θάνατο και σε άλλες βαριές ποινές εκατοντάδες Εβραίοι της Βουλγαρίας.

Δυστυχώς, κανείς μέχρι τώρα δεν παραδέχτηκε τη συμβολή αυτή. Ένας από τους σκοπούς του μυθιστορήματος Ραφαήλ είναι να προκαλέσει την αναγνώριση αυτής της συμβολής εκ μέρους της κοινωνίας μας, καθώς και να ακυρωθούν –συμβολικά– οι άδικες θανατικές ποινές που σπιλώνουν το όνομα αυτής της οικογένειας, ακόμη και σήμερα.

Σώθηκαν τα αρχεία των δικαστικών υποθέσεων, που ήταν μια πολύτιμη πηγή για μένα. Πρόκειται για σχεδόν 2.000 σελίδες. Σε ό,τι αφορά την ιστορία της οικογένειας, οφείλω να ευχαριστήσω προσωπικά τους συγγενείς της οικογένειας Αριέ, οι οποίοι μένουν στην Αμερική και μου διέθεσαν πλούσιο υλικό – έγγραφα και φωτογραφίες.

Οι αντιλήψεις τους είναι αρκετά συγκεχυμένες. Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο συγγράφω τα βιβλία μου.

Πραγματικά, επί έντεκα έτη εκπροσώπησα τη Βουλγαρία στις Βρυξέλλες και τη Βέρνη. Θα μπορούσα να συνοψίσω την ιστορία των βουλγαροελληνικών σχέσεων ως εξής: Οι δύο λαοί νιώθουν ότι είναι πολύ κοντά ο ένας στον άλλο, μεταξύ τους υπάρχει αγάπη και σεβασμός. Αυτό αποδεικνύεται και από τον μεγάλο αριθμό τουριστών και προς τις δύο κατευθύνσεις. Δυστυχώς, οι κυβερνώντες μας δεν ήταν πάντα στο ύψος των λαών τους.

Οι γυναίκες-μέλη αλληλοβοηθούμαστε στις δραστηριότητές μας. Επιπλέον, διοργανώνουμε ειδικές εκδηλώσεις – ανοικτές διασκέψεις και συζητήσεις. Ή επιλέγουμε κάποιο θέμα, το οποίο στη συνέχεια γίνεται αντικείμενο δημοσιεύσεων. Παραδείγματος χάριν, η σειρά «Οι Βουλγάρες συγγραφείς στο παρελθόν» δημοσιεύτηκε στο δημοφιλές περιοδικό Biograph και είχε μεγάλη επιτυχία. Στον Σύλλογό μας έχουμε μέλη τις πιο γνωστές και επιτυχημένες Βουλγάρες συγγραφείς.

Δυσκολεύομαι να σας απαντήσω, διότι δεν γνωρίζω ποιοι από αυτούς έχουν μεταφραστεί στα ελληνικά. Εμένα μου αρέσουν οι Γιορντάν Ραντίτσκοβ, Ιβάιλο Πετρόβ, Βέρα Μουταφτσίεβα. Γνώριζα προσωπικά και τους τρεις. Αυτοί οι αφηγητές δείχνουν μια ευθύνη απέναντι στην Ιστορία και μπορείτε να τους εμπιστευτείτε.

Ελπίζω ότι η ελληνική έκδοση του Ραφαήλ θα τους βοηθήσει να κατανοήσουν καλύτερα τη δική μας πολύπλοκη και δύσκολη βαλκανική ιστορία.

Ευχαριστούμε τον Ιβάν Γκένοβ για τη μετάφραση της συνέντευξης.