Με αφορμή την 76η επέτειο της ανατίναξης της Γέφυρας του «Γοργοπόταμου»


Του Αντώνη Κολιάτσου


Σπουδαία κείμενα διαβάστηκαν και εξαιρετικά αφηγήματα ακούστηκαν την περασμένη Κυριακή (25-11-2018), για την επέτειο των 76 χρόνων από την ανατίναξη της Γέφυρας του Γοργοποτάμου. Ωστόσο το σπουδαίο αυτό ιστορικό γεγονός, που ο εκκωφαντικός του απόηχος συμπυκνώνει: τον πατριωτισμό, την ενότητα και τον ηρωισμό των Ελλήνων Αντιστασιακών τα χαράματα της 25ης Νοεμβρίου 1942, κάποιοι «εξιστορώντας» το υπό την επήρεια νοσηρών ρεβανσιστικών συνδρόμων και φτηνών ιδεολογικό-κομματικών σκοπιμοτήτων, συνειδητά το διαστρεβλώνουν. Πως; Μα προσθέτοντας ή αφαιρώντας αντιστασιακά εύσημα είτε στον ΕΛΑΣ είτε στον ΕΔΕΣ, ανάλογα με τη ιδεολογική συγγένεια με τους πρωταγωνιστές του. Όμως δεν αντιλαμβάνονται ότι με αυτή την «ανιστόρητη μοιρασιά»διχάζουν τους νέο-Έλληνες αντί να τους ενώνουν; Και δεν συνειδητοποιούν ότι με αυτή την παραχάραξη, το κορυφαίο αυτό ιστορικό γεγονός κινδυνεύει να χάσει το προνόμιο του «ανεξίτηλου» στον χρόνο και περισσότερο το σεβασμό των νεωτέρων προς αυτούς που το πραγματοποίησαν;

Βέβαια, από το άλλο μέρος θα πει κανείς, μήπως δεν είναι ουτοπία να προεξοφλείς «το αξιόπιστο» της καταγραφής μιας άλλης εποχής, όταν η θεώρησή της από τους καταγραφείς της δεν γίνεται από «χρονική απόσταση ασφαλείας»; Και περισσότερο όταν η προσέγγιση της περί αυτήν ιστορικής αλήθειας πόρρω απέχει από το να είναι επιστημονική; Γιατί, κακά τα ψέματα, αλλά τότε είναι που ο υποκειμενισμός και η σκοπιμότητα του ιστορικού περισσεύουν. Και που ο «ιστορών» και «εξιστορών» το παρελθόν, δύσκολα, πολύ δύσκολα μένει ανεπηρέαστος από τους ιδεολογικούς δογματισμούς και τις πολιτικό-κομματικές πεποιθήσεις του. Και επιδιώκει ειδικότερα, αυτή τη θεώρηση πραγμάτων, με την οποία τα παρουσιάζει αφηγούμενος να την προσαρμόζει με τις πιο πάνω θέσεις του. Όμως το αποτέλεσμα αυτής της κατά μία έννοια «στρατευμένης ιστοριογραφίας» δεν είναι ιστορία, αλλά προπαγάνδα. Με την οποία οι συνήθως ύποπτοι, εκτός των άλλων, όχι μόνο παραποιούν την ιστορική αλήθεια αλλά φαλκιδεύουν και τα πατριωτικά μηνύματα που κανονικά θάπρεπε να υπερασπίζονται.

«Η ιστορία γράφεται περισσότερο αντικειμενικά όταν εκλείψουν οι πρωταγωνιστές της και ο ιστορικός διαθέτει ασθενέστερη εθνική μνήμη, ώστε ο σεβασμός στο παρελθόν να τον κάνει να είναι συγκρατημένος». Είναι η… οδηγία του μεγάλου μελετητή και κριτικού της ιστορίας, του Βρετανού ιστορικού Άρνολντ Τόϊνμπυ προς τους… ναυτιλλόμενους, που φιλοδοξούν να πλεύσουν στα βαθιά νερά της ιστορίας «ιστορώντας» και «εξιστορώντας» τις πτυχές της. Και είναι καλό να την ακολουθούν….

Όμως, όπως και ο υπέρτιτλος του παρόντος άρθρου προαναγγέλλει,η αφορμή να γραφούν οι πιο πάνω γραμμές καθώς και αυτές που ακολουθούν, ήταν η 76 η επέτειος της ανατίναξης της Γέφυρας του Γοργοπόταμου. Ωστόσο οι μαρτυρίες κάποιων από τους συμμετέχοντες στο σπουδαίο αυτό ιστορικό εγχείρημα- που σημειωτέον ανέβαλλε για κάποιους μήνες τον εφοδιασμό των στρατευμάτων του Ρόμελ στο μέτωπο της Β. Αφρικής που διευκόλυνε τις συμμαχικές δυνάμεις να ανακόψουν την προέλαση των Γερμανών προς το Κάιρο- είναι ενδεικτικές της, από την πλευρά τους, διαφορετικής θεώρησης των περί το γεγονός ιστορούμενων πραγμάτων. Η οποία όμως, θεώρηση, συχνά γίνεται φανερά μεροληπτική υπέρ του ΕΛΑΣ ή του ΕΔΕΣ, ανάλογα με τις ιδεολογικό-πολιτικές πεποιθήσεις των «ιστορούντων» και «εξιστορούντων» τα τότε γεγονότα, κάτι, όμως, που αποβαίνει εις βάρος της ιστορικής αλήθειας.

Α. Τα αληθινά γεγονότα στον Γοργοπόταμο

Την επιστολή που ακολουθεί υπογράφει ο Θέμης Μαρίνος, παλαίμαχος του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου, σύνδεσμος του Στρατηγείου Μέσης Ανατολής και μεταπολεμικά πρόεδρος της Εταιρείας Μελέτης της Ελληνικής Ιστορίας. Πρόκειται για τον μοναδικό Έλληνα στρατιωτικό που μαζί με τους υπόλοιπους 13 Άγγλους σαμποτέρ, συμμετείχε στην προετοιμασία της επιχείρησης ανατίναξης της Γέφυρας του Γοργοπόταμου. Το ιστορικό αυτό ντοκουμέντο, που πρώτο-δημοσιεύτηκε στην έγκυρη αθηναϊκή εφημερίδα «ΕΣΤΙΑ», την Παρασκευή 24 Νοεμβρίου 2006, ο γράφων την αναδημοσιεύει, αναλλοίωτη, λόγω του εξαιρετικού ιστορικού ενδιαφέροντος που παρουσιάζει αλλά και της έμμεσης σύνδεσης που έχει με τα πιο πάνω. Η εν λόγω επιστολή έχει ως εξής:

«Αυτές τις ημέρες και όσο πλησιάζει η επέτειος ανατινάξεως της γέφυρας του Γοργοποτάμου (25 Νοεμβρίου), βλέπουν το φως της δημοσιότητας περιγραφές του εγχειρήματος που διαφέρουν μεταξύ τους και σε ορισμένες περιπτώσεις συναγωνίζονται σε λάθη και ανακρίβειες, Τα δημοσιεύματα ή οι τηλεοπτικές εκπομπές βασίζονται συνήθως σε πληροφορίες τρίτων, ασχέτων προς τα γεγονότα και πολιτικά καθοδηγούμενες.

Εδώ θέλω να επισημάνω ορισμένα σοβαρά σφάλματα και παραλείψεις που επαναλαμβάνονται συστηματικά παραποιώντας την ιστορία. Συγκεκριμένα:

1. Κατ΄ αρχήν επικρατεί η αντίληψη ότι η ανατίναξη της γέφυρας έγινε από τους αντάρτες με την καθοδήγηση της βρετανικής ομάδας «Χάρλινγκ», ενώ στην πραγματικότητα έγινε από εκείνην με τη βοήθεια και την κάλυψη των ανταρτών.

2. Ποτέ δεν προβάλλεται η συμμετοχή Έλληνα καταδρομέα στην βρετανική ομάδα. Δεν με ενδιαφέρει η προβολή του ονόματός μου, αλλά του γεγονότος της εκπροσωπήσεως του Ελληνικού στρατού της Μέσης Ανατολής. Δεν έχει συνειδητοποιηθεί ότι εάν δεν υπήρχε Έλλην στην ομάδα εκείνη των αλεξιπτωτιστών η αναμνηστική πλάκα του επιτεύγματος που είναι εντοιχισμένη στην είσοδο της σπηλιάς – στρατηγείου στην Γκιώνα δεν θα μνημόνευε ελληνική συμμετοχή στη «Χάρλινγκ». Θα έδειχνε μόνο Βρετανούς.

3. Ενώ δίδεται πάντοτε προβάδισμα στον Άρη Βελουχιώτη και στον ΕΛΑΣ, η πραγματικότης είναι ότι το γενικό πρόσταγμα είχε ο Ζέρβας και ότι οι επικεφαλής των δύο αντάρτικων ομάδων που επιτέθηκαν κατά της φρουράς της γέφυρας ήταν αξιωματικοί του ΕΔΕΣ. Ως δικαιολογία προβάλλεται το ότι ο ΕΛΑΣ διέθετε υπερδιπλάσιο αριθμό ανταρτών. Όμως ο αριθμός των ανδρών που έλαβον μέρος στη μάχη για τη γέφυρα όχι μόνο δεν διέφερε μεταξύ των δύο Οργανώσεων, αλλά οι του ΕΔΕΣ υπερείχαν κατά τι. Συγκεκριμένα η κατανομή των ανδρών είχε ως εξής: Στον νότιο τομέα είχαμε 36 άνδρες του ΕΛΑΣ συν 4 του Καραλίβατου και 18 του ΕΔΕΣ, ενώ στον βόρειο τομέα διετέθησαν 23 άνδρες, μόνο του ΕΔΕΣ. Επιπλέον στην υπό τον Τομ Μπαρνς βρετανική ομάδα υπονομεύσεως της γέφυρας, που έγινε διαρκούσης της μάχης, έλαβον μέρος μόνο αντάρτες του ΕΔΕΣ και ένας του Καραλίβατου, γιατί οι του ΕΛΑΣ είχαν αποχωρήσει.».

Β. Άλλες μαρτυρίες

Β-1. «Στις 25 Νοεμβρίου του 1942 86 αντάρτες του ΕΛΑΣ, υπό τον Άρη Βελουχιώτη, και 52 του ΕΔΕΣ, με αρχηγό τον Ναπολέοντα Ζέρβα, μαζί με 14 Άγγλους κομάντος καταφέρνουν να ανατινάξουν τη σιδηροδρομική γέφυρα του ΟΣΕ πάνω από τον ποταμό Γοργοπόταμο[…]. Ηγέτες της αποστολής ήταν ο Βρετανός συνταγματάρχης Έντι Μάγιερς και ο ταγματάρχης Κρις Γουντχάουζ, οι οποίοι ήλθαν σε επαφή πρώτα με τον Βελουχιώτη και στη συνέχεια με τον Ναπολέοντα Ζέρβα (σ. σ, η διαφορετική κατανομή των δυνάμεων των ανταρτών ως και η προτεραιότητα επαφής των Άγγλων σαμποτέρ με τους ηγέτες των Ανταρτών, κατά τον συγγραφέα και δημοσιογράφο κ. Παύλο Μεθενίτη σε άρθρο του στο news-247 την 25-11-2018).

Β-2. «…Ο Άρης Βελουχιώτης δεν προσφέρθηκε ως υποψήφιος αρχηγός( της επιχείρησης), πρώτον διότι ήταν πλασματικός «ταγματάρχης», κι έπειτα επειδή φοβόταν να μην αποκαλυφθούν τόσο ο πραγματικός στρατιωτικός βαθμός του (απότακτος δεκανέας) όσο και το ονοματεπώνυμό του[…]. Για την καταστροφή των γεφυρών (τμημάτων της Γέφυρας) χρειάζονταν δεκάδες αντάρτες, αλλά οι μόνοι βέβαιοι για τη συμμετοχή τους ήταν όσοι δρούσαν υπό τις διαταγές του απότακτου συνταγματάρχη Ναπολέοντος Ζέρβα[…].Η οικονομική εξάρτηση του ΕΛΑΣ από τους Βρετανούς είχε αρχίσει. λίγες ημέρες αργότερα[…]. Βαδίζοντας στα ίχνη του Κρις (Γουντχάουζ) ο ΕΛΑΣ, ενισχυμένος με δύο νέους εξ Αθηνών καθοδηγητές, ανταπέδωσε την επίσκεψη των ανταρτών του ΕΔΕΣ με μια κύρια όμως διαφορά: ο Ζέρβας είχε προσέλθει αδελφικώς για την επιτυχία ενός κοινού σκοπού, ενώ η εισόρμηση του Άρη σκόπευε στην εξάρθρωση του ΕΔΕΣ. Έπειτα από τη μεσίτευση του Κρις προς στιγμήν μόνον κατευνάστηκε η εμφύλια σύγκρουση. Η γέφυρα που είχε ενώσει τους αντάρτες είχε τελικώς καταστραφεί…» (σ. σ, από το έκδηλα μεροληπτικό υπέρ του Ν. Ζέρβα και του ΕΔΕΣ άρθρο στην «Καθημερινή» της Κυριακής, τον Οκτώβριο του 2010, του κ. Θανάση Καλλιανιώτη ιστορικού, δρ Ιστορίας ΑΠΘ).

Β-3«…Όταν ο Άρης κατάλαβε ότι η επίθεση θα γινόταν, έστω και χωρίς τις δικές του δυνάμεις, δεν διακινδύνευσε να αφήσει το Ζέρβα να πάρει όλη τη δόξα και για αυτό προσφέρθηκε αμέσως να συνεργασθεί. Το αποτέλεσμα ήταν μια κοινή επιχείρηση, που ίσως ποτέ δεν θα γινόταν αν δεν ήταν ο Ζέρβας και δεν θα σημείωνε επιτυχία αν δεν ήταν ο Άρης[…] Αδιάψευστος μάρτυρας για το ποιος πρωτοστάτησε στην ανατίναξη, είναι η επικήρυξη που τοιχοκολλήθηκε σε όλη την Ελλάδα από τους Γερμανούς, που ήξεραν ποιος είχε κάνει τη ζημία. Και η επικήρυξη των 100.000.000 (τότε) δραχμών, αφορούσε τον Ναπολέοντα Ζέρβα(σ. σ, περικοπές από σχετικό βιβλίο του Κρις Γουντχάουζ, που δίνει μεν «επιχειρησιακούς πόντους» στον Ζέρβα, αλλά με… βρετανικό διπλωματικό τρόπο αναδεικνύει ισόρροπα τη συνεισφορά των Ν. Ζέρβα και Α. Βελουχιώτη στην επιχείρηση).

Β-4.«… στη δυτική πλευρά (της γέφυρας) η «Ζερβική» δύναμη δεν πλησίασε. Από 150 μέτρα έριξε. Οι Ιταλοί ακροβολίστηκαν. Το μεγάλωμα του μετώπου άμυνας έκαμε τους «Ζερβικούς» να τα χάσουν. Φεύγουν πανικόβλητοι προς το Στρατηγείο. Κι εκεί μεγαλοποιούν την κατάσταση. Μας κύκλωσαν στρατηγέ μου! Θα βγουν ψηλότερα από μάς… Ο Ζέρβας ξύνει τα γένια του και παίρνει σύντομα την απόφαση. Τότε θα ρίξουμε τρεις φωτοβολίδες για να διατάξουμε γενική υποχώρηση. Χρονοτριβή δε χρειάζεται… Οι στιγμές κρίνουν την έκβαση πια. Όρθιος ο αρχηγός (ο Άρης) συντάσσει αμέσως τις δυο ομάδες εφεδρείας, για να καθαρίσει το έδαφος με κάθε θυσία. Φτάνει και ο Θάνος όλο χολή. Ο Κωστούλας πήρε από ώρα το φυλάκιο! Φωνάζει συνέχεια! Και με το πιστόλι στο χέρι προσπαθεί να μάσει τ’ «ασκέρι» του Ζέρβα για να το ρίξει κι αυτό στη μάχη. Τελικά μόνο τρεις κατορθώνει να πάρει μαζί του. Και τα βρισίδια του ακούγονται και σκεπάζουν όλη τη χλαλοή…» [σ.σ από την καταγραφή της επιχείρησης «Γοργοπόταμος» από τον έφεδρο ανθυπολοχαγό Κωστούλα (Κώστας Καβρέντζης) και υπασπιστή του Άρη, την οποία δημοσιοποίησε αφού πρώτα τη διόρθωσε και προσυπέγραψε ο τελευταίος στη Λαμία (έδρα του Γενικού Στρατηγείου του ΕΛΑΣ) το 1944. Η εν λόγω έκθεση θεωρήθηκε ντοκουμέντο από την πλευρά του ΚΚΕ και ανεξάρτητα από το μέγεθος της αποδοχή της, της εγκυρότητάς της, δεν παύει να υποβαθμίζει το αγωνιστικό φρόνημα και την αποτελεσματικότητα της συνεισφοράς του ΕΔΕΣ και προσωπικά του Ζέρβα).